Czym jest władza rodzicielska?

Władza rodzicielska to wszystkie obowiązki oraz prawa rodzica, jakie przysługują mu względem dziecka i jego majątku. Jej głównym celem jest zapewnienie odpowiedniej ochrony dziecka oraz stanie na straży jego interesów.

Składa się ona z trzech elementów:

1)    pieczy nad dzieckiem obejmującej:

a.    wychowanie dziecka – czyli dbanie o jego rozwój duchowy i fizyczny oraz należyte przygotowanie go do pracy na rzecz społeczeństwa tzn. wpajanie mu zasad moralności i zasad współżycia w społeczeństwie, zapewnienie wykształcenia odpowiedniego do jego możliwości, przygotowanie do pracy zawodowej, dbałość o zdrowie dziecka i jego sprawność fizyczną,

b.    kierowanie dzieckiem – czyli regulowanie jego trybu życia kontrolowanie towarzystwa w jakim przebywa, czy programów, które ogląda.

c.    troskę o zdrowie i bezpieczeństwo dziecka– czyli bronienie przed osobami, które mogłyby je skrzywdzić oraz niebezpieczeństwem niespowodowanym przez ludzi,

d.    zapewnienie dziecku odpowiednich warunków bytowych – czyli zapewnieni mu odpowiedniego wyżywienia, warunkówi. mieszkaniowych, odzieży, opieki zdrowotnej, a także egzekwowanie alimentów jeśli inna osoba jest zobowiązana do dostarczania środków na utrzymanie dziecka,

2)    zarządu majątkiem dziecka – czyli dokonywanie wszelkich czynności dotyczących dóbr materialnych posiadanych przez dziecko,

3)    reprezentacji dziecka – czyli dokonywaniu za nie czynności prawnych.

Chociaż w nazwie omawianego pojęcia istnieje słowo „władza”, to nie oznacza ono bezgranicznego podporządkowania dzieci rodzicom, lecz wyraża przede wszystkim troskę i chęć ochrony dziecka, najsłabszego członka społeczeństwa. Władza rodzicielska jest wykonywana w interesie dziecka, co oznacza, że „dobro dziecka” jest najważniejsze przy sprawowaniu pieczy nad dzieckiem, jego reprezentacji oraz zarządu jego majątkiem.

Więcej o rozumieniu pojęcia „dobro dziecka” w prawie: Czym jest dobro dziecka? - wpis na blogu poradni prawnej z dn. 05.12.2013

Rodzice mogą przy wychowywaniu dzieci mogą uwzględniać własne upodobania oraz życzenia co do przyszłości dziecka, ale pod warunkiem, że nie kłócą się one z interesem dziecka.

Władza rodzicielska składa się więc w pierwszej kolejności z obowiązków rodzica, a dopiero w drugiej z jego uprawnień. Rodzice mają obowiązek dziecko wychować i kierować nim, dbać o jego zdrowie, rozwój i bezpieczeństwo oraz zapewnić im odpowiednie warunki życia. Wszystkie powinności wynikające ze sprawowania władzy rodzicielskiej obciążają matkę i ojca nie tylko wobec dziecka, ale także osób trzecich. Oznacza, to że rodzic ma za zadanie wychować dziecko tak, aby mogło w przyszłości pracować dla dobra społeczeństwa, a także kierować nim tak by nie naruszyło praw osób trzecich.

Rodzic poprzez wykonywanie władzy rodzicielskiej nie tylko wypełnia ciążące na nim obowiązki, ale także realizuje swój własny interes tzn. dąży do zaspokojenie instynktu rodzicielskiego. Jednocześnie ma on prawo oczekiwać podporządkowania ze strony dziecka, gdyż prawo nakłada na małoletnich obowiązek posłuszeństwa swoim rodzicom. Mimo to, matka i ojciec nigdy nie mogą wymuszać posłuszeństwa poprzez karcenie, zwłaszcza fizyczne.

Komu przysługuje władza rodzicielska?

Władza rodzicielska trwa od chwili narodzin dziecka aż do momentu uzyskanie przez nie pełnoletniości i przysługuje osobom, które:

·         są prawnymi rodzicami dziecka tzn. ich macierzyństwo lub ojcostwo jest ustalone w sposób zgodny z prawem. Za rodziców uznaje się kobietę, która urodziła dziecko oraz jej męża.  Ojcostwo oraz macierzyństwo może zostać także ustalone w postępowaniu sądowym. Za rodzica jest uważany także mężczyzna, który uznał dziecko, a następnie zostało to potwierdzone przez matkę dziecka;

·         mają pełną zdolność do czynności prawnych, czyli mogą samodzielnie w swoim imieniu dokonywać czynności prawnych, nabywać prawa i brać na siebie zobowiązania. Są to osoby pełnoletnie, które nie zostały ubezwłasnowolnione choćby częściowo;

·          nie zostały tej władzy pozbawione lub władza rodzicielska nie została im ograniczona lub zawieszona przez Sąd.

Na mocy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom (art. 93§1). Zasadą jest, że zarówno ojciec i matka posiadają władzę rodzicielską w równym stopniu i razem podejmują decyzje dotyczące istotnych spraw dziecka. Jeżeli rodzice nie mogą dojść do porozumienia, to w ważnej sprawie dotyczącej ich wspólnego dziecka rozstrzyga Sąd (art. 97).

Zdarzają się jednak przypadki, gdy władza rodzicielska przysługuje tylko jednemu rodzicowi. Dzieje się tak w przypadku sądowego pozbawienia/ograniczania władzy rodzicielskiej drugiego rodzica, jego śmierci, ubezwłasnowolnienia całkowitego lub częściowego albo gdy drugi rodzic jest niepełnoletni.

Anna Michalska,

Komitet Ochrony Praw Dziecka w Gdańsku