Czym jest dobro dziecka?

W prawie polskim nie znajdziemy definicji dobra dziecka. Dzieje się tak, gdyż wyrażenie to jest tzw. „klauzulą generalną”, czyli określeniem celowo niesprecyzowanym przez ustawodawcę. Brak konkretnego znaczenia w prawie ma umożliwić bardziej elastyczne podejmowanie decyzji oraz opieranie ich o kryteria pozaprawne bliskie społeczeństwu, takie jak poczucie sprawiedliwości czy moralność.

Uczeni prawnicy twierdzą, że dobro dziecka jest „zespołem wartości zarówno duchowych oraz materialnych, koniecznych dla prawidłowego rozwoju fizycznego i moralnego dziecka oraz należytego przygotowania go do pracy w interesie społeczeństwa” [1]. Mimo to, Sądy w swych orzeczeniach nie używają pojęcia dobra dziecka w sposób jednoznaczny. Traktują je tylko jako wskazówkę odczytywania przepisów, która ma pomóc w ocenie czy podjęcie danej decyzji oraz jej konsekwencje nie zaszkodzą dziecku.

Rzeczpospolita Polska otacza rodzinę opieką oraz ochroną, a zadania te wykonywane są przede wszystkim poprzez ochronę sądową. Skoro zadanie sprawowania wymiaru sprawiedliwości (stosowania prawa) stoi przed Sądami, to oczekuje się, że sędziowie rodzinni będą stali na straży praw dzieci.  Jednakże brak prawnej definicji pojęcia zezwala na pewną dowolność w stosowaniu prawa, co może prowadzić do nadużywania swobody wynikającej z pojęć niedookreślonych przez sędziów. Nieskonkretyzowanie terminu „dobro dziecka” w przepisach prawa niesie ze sobą obawę, że sędziowie podejmując decyzje dotyczące dzieci mogą  opierać się na swoich prywatnych poglądach i doświadczeniach.  Dodatkowo jeżeli osoby orzekające w sprawach rodzinnych nie posiadają odpowiedniej wiedzy na temat rozwoju psychicznego dzieci mogą mieć problem z obiektywną oceną czym jest dobro dziecko w chwili wydawania decyzji oraz co ważniejsze, czym będzie ono w przyszłości.

Sprawę podejmowania decyzji w oparciu o kryterium dobra dziecka komplikuje  brak jednego uniwersalnego rozwiązania, które sprawdziłoby się w każdej sytuacji, dla każdego młodocianego. Z tego powodu należy za każdym razem wnikliwie badać kwestię tego co jest słuszne w danym przypadku. Należy wybrać najlepsze z dostępnych rozwiązań tak by dziecko mogło osiągnąć odpowiedni stopień rozwoju psychicznego, fizycznego oraz duchowego.

Nie wydaje się to łatwym zadaniem jeżeli weźmiemy pod uwagę różnorodność sytuacji, kiedy Sąd bierze pod uwagę omawianą klauzulę generalną. Ze względu na dobro dziecka może on m. in.:

- Nie udzielić rodzicom dziecka rozwodu lub separacji,

- Samodzielnie określić sposób sprawowania władzy rodzicielskiej przez rodziców żyjących oddzielnie,

- Umieścić dziecko w rodzinie zastępczej, zobowiązać rodzinę do pracy z asystentem społecznym czy nałożyć nadzór kuratora,

- Zakazać rozwiązania adopcji,

- Ograniczyć lub zakazać kontaktowania się z dzieckiem,

- Rozdzielić rodzeństwo przy ustalaniu sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej lub umieszczaniu w rodzinie zastępczej czy rodzinnym domu dziecka.

Komitet Ochrony Praw Dziecka często dostaje sygnały o trudnych rodzinnych sytuacjach dotyczących powyższych spraw. Osoby szukające u nas pomocy wskazują na uzasadnianie dobrem dziecka przez Sądy decyzji, które w ich opinii są krzywdzące dla dzieci. Jest to sytuacja niepożądana, gdyż najmłodsi nie są w stanie samodzielnie dochodzić swoich praw. Wydaje się zatem, że zdefiniowanie terminu dobra dziecka, a chociażby pewne ograniczenie dowolności w rozumieniu tego pojęcia mogłoby znacznie poprawić sytuację najmłodszych głównie w sytuacjach związanych z rozpadem rodziny.

A czym według Was jest dobro dziecka? Czy można je jednoznacznie określić?

Czy  spotkaliście się z powoływaniem się na dobro dziecka przez Sądy przy uzasadnianiu decyzji, które w Waszej opinii są krzywdzące?

[1] H. Ciepła, J. Ignaczewski, J. Skibińska-Adamowicz, Komentarz do spraw rodzinnych, Wydawnictwo Lexis Nexis, Warszawa 2012, s. 228.

Komitet Ochrony Praw Dziecka w Gdańsku