Wysłuchanie przez sąd dziecka w sprawach dotyczących jego osoby cz. 1

Podstawa prawna

Zarówno Konwencja o prawach dziecka z 1989 r., jak i Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci sporządzona w Strasburgu w 1996 r. stanowią, że dziecko ma prawo do wyrażania swoich poglądów we wszystkich sprawach dotyczących dziecka, stosownie do wieku oraz dojrzałości dziecka. Konwencja każe zapewnić dziecku przede wszystkim możliwość wypowiadania się w każdym postępowaniu sądowym i administracyjnym dotyczącym dziecka bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawiciela bądź odpowiedniego organu.

Jeżeli chodzi o prawo krajowe, sytuację reguluje art. 72 ust. 3 Konstytucji RP, zgodnie z którym istnieje obowiązek wysłuchania dziecka przez sąd w sprawach dotyczących jego osoby i w miarę możliwości uwzględnienie zdania dziecka w toku ustalania jego praw. W literaturze prawa konstytucyjnego wskazuje się, że dziecko jest odrębnym podmiotem konstytucyjnych praw i wolności.

Zgodnie z przepisami Kodeksu Postępowania Cywilnego, sąd w sprawach dotyczących osoby małoletniego dziecka lub majątku dziecka wysłucha je, jeśli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala. Sąd powinien też, stosowanie do powyższych przesłanek, uwzględnić jego zdanie i rozsądne życzenia. Także w myśl przepisów Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego dzieci mają prawo do składania oświadczeń woli, a rodzice mają obowiązek wysłuchania ich przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach ich dotyczących i w miarę możliwości uwzględnić ich rozsądne życzenia.

Rodzaje spraw

Sprawy dotyczące osoby dziecka to zazwyczaj sprawy małżeńskie, w których rozstrzyga się o władzy rodzicielskiej (np. w sprawie o rozwód), sprawy dotyczące pochodzenia dziecka lub rozwiązania przez sąd przysposobienia (potocznie adopcji), a także sprawy dotyczące jego majątku.

Dziecko może również zeznawać w sprawach karnych. Z tym zastrzeżeniem, że jeżeli chodzi o przestępstwa na tle seksualnym (np. o molestowanie) lub przestępstwa przeciwko rodzinie (np. o znęcanie), a dziecko jest pokrzywdzonym, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, sąd zasadniczo powinien przesłuchiwać je tylko jeden raz.

Jeżeli dziecko nie jest pokrzywdzonym, ale jedynie świadkiem w takich sprawach, sąd może skorzystać z jego zeznań tylko, jeśli te zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Pojęcie „dziecka”

Przez pojęcie „dziecko” należy rozumieć osobę fizyczną, która nie ukończyła 18. roku życia (taką granice wieku przyjmuje np. Konwencja o wykonywaniu praw dzieci). W niektórych aktach prawnych spotkać można inną granicę wiekową, np. w Europejskiej Konwencji o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń dotyczących pieczy nad dzieckiem oraz przywracania pieczy nad dzieckiem jest to 16 lat.

Podmiotem omawianego uprawnienia do wysłuchania jest każde dziecko, o ile znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej.

Elżbieta Solarska,

Komitet Ochrony Praw dziecka w Gdańsku