Władza rodzicielska to wszystkie obowiązki oraz prawa
rodzica, jakie przysługują mu względem dziecka i jego majątku. Jej głównym celem
jest zapewnienie odpowiedniej ochrony dziecka oraz stanie na straży jego
interesów.
Składa się ona z trzech elementów:
1)
pieczy nad dzieckiem obejmującej:
a.
wychowanie dziecka – czyli dbanie o
jego rozwój duchowy i fizyczny oraz należyte przygotowanie go do pracy na rzecz
społeczeństwa tzn. wpajanie mu zasad moralności i zasad współżycia w
społeczeństwie, zapewnienie wykształcenia odpowiedniego do jego możliwości,
przygotowanie do pracy zawodowej, dbałość o zdrowie dziecka i jego sprawność
fizyczną,
b.
kierowanie dzieckiem – czyli
regulowanie jego trybu życia kontrolowanie towarzystwa w jakim przebywa, czy
programów, które ogląda.
c.
troskę o zdrowie i bezpieczeństwo
dziecka– czyli bronienie przed osobami, które mogłyby je skrzywdzić oraz
niebezpieczeństwem niespowodowanym przez ludzi,
d.
zapewnienie dziecku odpowiednich
warunków bytowych – czyli zapewnieni mu odpowiedniego wyżywienia, warunkówi. mieszkaniowych, odzieży, opieki zdrowotnej, a także
egzekwowanie alimentów jeśli inna osoba jest zobowiązana do dostarczania
środków na utrzymanie dziecka,
2)
zarządu majątkiem dziecka – czyli dokonywanie
wszelkich czynności dotyczących dóbr materialnych posiadanych przez dziecko,
3)
reprezentacji dziecka – czyli dokonywaniu
za nie czynności prawnych.
Chociaż w nazwie omawianego pojęcia istnieje słowo „władza”,
to nie oznacza ono bezgranicznego podporządkowania dzieci rodzicom, lecz wyraża
przede wszystkim troskę i chęć ochrony dziecka, najsłabszego członka
społeczeństwa. Władza rodzicielska jest wykonywana w interesie dziecka, co
oznacza, że „dobro dziecka” jest najważniejsze przy sprawowaniu pieczy nad
dzieckiem, jego reprezentacji oraz zarządu jego majątkiem.
Więcej o rozumieniu pojęcia „dobro dziecka”
w prawie: Czym jest dobro dziecka? - wpis na blogu poradni prawnej z dn. 05.12.2013
Rodzice mogą przy wychowywaniu dzieci mogą uwzględniać własne
upodobania oraz życzenia co do przyszłości dziecka, ale pod warunkiem, że nie
kłócą się one z interesem dziecka.
Władza rodzicielska składa się więc w pierwszej kolejności z
obowiązków rodzica, a dopiero w drugiej z jego uprawnień. Rodzice mają obowiązek
dziecko wychować i kierować nim, dbać o jego zdrowie, rozwój i bezpieczeństwo
oraz zapewnić im odpowiednie warunki życia. Wszystkie powinności wynikające ze
sprawowania władzy rodzicielskiej obciążają matkę i ojca nie tylko wobec
dziecka, ale także osób trzecich. Oznacza, to że rodzic ma za zadanie wychować
dziecko tak, aby mogło w przyszłości pracować dla dobra społeczeństwa, a także
kierować nim tak by nie naruszyło praw osób trzecich.
Rodzic poprzez wykonywanie władzy rodzicielskiej nie tylko
wypełnia ciążące na nim obowiązki, ale także realizuje swój własny interes tzn.
dąży do zaspokojenie instynktu rodzicielskiego. Jednocześnie ma on prawo
oczekiwać podporządkowania ze strony dziecka, gdyż prawo nakłada na małoletnich
obowiązek posłuszeństwa swoim rodzicom. Mimo to, matka i ojciec nigdy nie mogą
wymuszać posłuszeństwa poprzez karcenie, zwłaszcza fizyczne.
Komu przysługuje
władza rodzicielska?
Władza rodzicielska trwa od chwili narodzin dziecka aż do
momentu uzyskanie przez nie pełnoletniości i przysługuje osobom, które:
·
są prawnymi rodzicami dziecka tzn. ich
macierzyństwo lub ojcostwo jest ustalone w sposób zgodny z prawem. Za rodziców
uznaje się kobietę, która urodziła dziecko oraz jej męża. Ojcostwo oraz macierzyństwo może zostać także ustalone
w postępowaniu sądowym. Za rodzica jest uważany także mężczyzna, który uznał
dziecko, a następnie zostało to potwierdzone przez matkę dziecka;
·
mają pełną zdolność do czynności
prawnych, czyli mogą samodzielnie w swoim imieniu dokonywać czynności prawnych,
nabywać prawa i brać na siebie zobowiązania. Są to osoby pełnoletnie, które nie
zostały ubezwłasnowolnione choćby częściowo;
·
nie zostały tej władzy pozbawione lub władza
rodzicielska nie została im ograniczona lub zawieszona przez Sąd.
Na mocy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego władza
rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom (art. 93§1). Zasadą jest, że zarówno
ojciec i matka posiadają władzę rodzicielską w równym stopniu i razem podejmują
decyzje dotyczące istotnych spraw dziecka. Jeżeli rodzice nie mogą dojść do
porozumienia, to w ważnej sprawie dotyczącej ich wspólnego dziecka rozstrzyga
Sąd (art. 97).
Zdarzają się jednak przypadki, gdy władza rodzicielska przysługuje
tylko jednemu rodzicowi. Dzieje się tak w przypadku sądowego pozbawienia/ograniczania
władzy rodzicielskiej drugiego rodzica, jego śmierci, ubezwłasnowolnienia
całkowitego lub częściowego albo gdy drugi rodzic jest niepełnoletni.
Anna Michalska,
Komitet Ochrony Praw Dziecka w Gdańsku