Kontakt rodziców i innych krewnych biologicznych z dzieckiem przysposobionym.

Wpływ braku władzy rodzicielskiej na możliwość kontaktu z dzieckiem, kontakt rodziców i innych krewnych biologicznych z dzieckiem przysposobionym.

Jaki wpływ ma władza rodzicielska na możliwość kontaktów z dzieckiem?

     Często zdarza się, że rodzice zostają pozbawieni władzy rodzicielskiej z różnych powodów. Jednakże pozbawienie władzy rodzicielskiej nie jest jednoznaczne z pozbawieniem możliwości kontaktów z dzieckiem. Art. 13 § 1 k.r.o. stanowi bowiem: „niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów”. Ustawodawca wręcz narzuca obowiązek utrzymywania więzi biologicznej, jednocześnie wyliczając w katalogu otwartym (tzn.: niewyczerpującym, w którym znajdują się tylko przykłady) formy takiego kontaktu: wspólne przebywanie (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu), bezpośrednie porozumiewanie się (chodzi prawdopodobnie o rozmowę na żywo), utrzymywanie korespondencji i korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość (w tym maile, komunikatory internetowe, rozmowy telefoniczne, smsy i inne). Jedynie sąd opiekuńczy może ograniczyć lub zakazać utrzymywania kontaktów z dzieckiem lub też zezwalając rodzicom na to, jednocześnie zobowiązać ich do określonego postępowania.

Jak wygląda kontakt rodziców i innych krewnych z dzieckiem przysposobionym w sposób całkowity lub pełny?

     Ustawodawca co prawda nie uregulował sytuacji kontaktów dziecka postadopcyjnego expressis verbis (wprost), jednakże z celu i charakteru przysposobienia pełnego i całkowitego (a więc otrzymanie nowego aktu urodzenia, otrzymanie nowego nazwiska, utrzymywania tajemnicy przysposobienia czy w przypadku przysposobienia całkowitego- nierozwiązywalny charakter stosunku) bezdyskusyjnie wydaje się, że wszelkie prawa krewnych biologicznych (w tym do kontaktów) wygasają.

     Przy przysposobieniu pełnym i całkowitym (art. 121  i art.124¹ k.r.o.) powstaje między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek jak między rodzicami a dziećmi, ponadto przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego, zaś ustają te prawa i obowiązki między przysposobionym, a jego krewnymi ( w tym prawa do kontaktowania się z art. 113⁶ k.r.o.).  W praktyce jest to sytuacja w której dziecko de facto wchodzi do rodziny przysposabiającego. Dla zobrazowania- w rozumieniu prawa dziadkami dziecka nie są już rodzice rodziców biologicznych, a rodzice tych, którzy dziecko adoptowali. Co za tym idzie- dziadkom biologicznym nie przysługuje prawo do kontaktowania się z dzieckiem, dziedziczenia po nim, ani żadne inne prawa. Dziecko zaś nie dziedziczy nic po dziadkach biologicznych, ani nie może sobie nic od nich rościć powołując się na pokrewieństwo, samo nie może być także wobec nich zobowiązane np.: obowiązkiem alimentacyjnym. To samo dotyczy rodziców biologicznych i wszystkich krewnych wymienionych w art. 113⁶ k.r.o., innym krewnym ustawodawca w ogóle nie nadaje praw do kontaktowania się z dzieckiem, więc nie będą oni tematem rozważań.

     Należy jednak pamiętać, że sąd zawsze może dopuścić do omawianych kontaktów powołując się na art. 109 k.r.o., jeżeli zależy od tego dobro dziecka. Taka sytuacja wydaje mi się zasadna np.: w przypadku kontaktów z rodzeństwem naturalnym, które jak wiadomo częstokroć jest bliskie przysposabianemu bratu czy siostrze i nie powinno być od niego izolowane. Oczywiście może to dotyczyć również innych członków rodziny przedadopcyjnej.

Jak wygląda kontakt rodziców i innych krewnych z dzieckiem przysposobionym w sposób niepełny?

     Sytuacja rodziców i innych krewnych biologicznych dziecka przysposobionego w sposób niepełny wydaje się całkowicie odmienna od sytuacji opisanej powyżej. Tutaj bowiem ogólną formułą nie jest zerwanie więzów naturalnych i anulowanie wszystkich konsekwencji płynących z takich więzów. Ustawodawca mówi jedynie w art. 124 k.r.o. o nawiązaniu (nowych) więzi między przysposabianym a przysposabiającym. Co prawda rodzice biologiczni z pewnością tracą władzę rodzicielską zgodnie z ogólną normą art. 123 k.r.o., jednakże, jak już wspomniałem, nie uniemożliwia to kontaktów z dzieckiem. Za takim poglądem idzie także sam charakter zgody rodziców biologicznych na przysposobienie (bowiem godzą się oni właśnie na przysposobienie niepełne, a więc nie na całkowitą utratę więzi z dzieckiem) czy brak tajemnicy przysposobienia.

     Całkowicie jasna wydaje się w tym przypadku sytuacja pozostałych krewnych przysposobionego, albowiem przysposobienie niepełne zmienia jedynie więź między rodzicami a dzieckiem, pozostawiając bez zmian więź między dzieckiem a jego krewnymi. W tym przypadku osoby wymienione w art. 113⁶ k.r.o. zachowają nie tylko prawo do kontaktowania się, ale i pozostałe prawa wynikające z faktu spokrewnienia (w tym alimentacyjne czy spadkowe). Ustawodawca w ogóle nie przyznaje pozostałym krewnym tj.: wujom czy ciotkom prawa do kontaktów, a więc ponownie nie będą oni przedmiotem rozważań.

     Sąd opiekuńczy oczywiście może rozstrzygać o kontaktach z członkami rodziny biologicznej, mając na uwadze dobro i bezpieczeństwo dziecka.

Jakub Wajs  

Komitet Ochrony Praw Dziecka w Gdańsku               

Wysłuchanie przez sąd dziecka w sprawach dotyczących jego osoby cz. 2

Miejsce i forma wysłuchania

Wysłuchanie odbywa się poza salą posiedzeń sądowych w specjalnie przystosowanym do tego gabinecie- „niebieskim pokoju”. Wysiłkiem Fundacji Dzieci Niczyje doprowadzono do tego, że w Polsce pojawiło się wiele certyfikowanych pokoi zwanych Przyjaznymi Pokojami Przesłuchań Dzieci służących do przesłuchiwania dzieci w sprawach karnych, stosowanych także w innych rodzajach postępowań. „Niebieski pokój” jest najczęściej zlokalizowany poza budynkiem sądu. Znajdują się w nim zabawki, kredki, maskotki w celu zminimalizowania stresu związanego z przesłuchaniem, które przecież dla osoby dorosłej jest sytuacją niekomfortową, a co dopiero dla dziecka. Pomieszczenie to dodatkowo wyposażone jest w lustro weneckie oraz sprzęt do nagrywania.

Wysłuchanie małoletniego może być bezpośrednie i osobiste przed sądem, jak również pośrednie za pośrednictwem, np. kuratora sądowego, specjalistów z Rodzinnego Ośrodka Diagnostyczno-Konsultacyjnego albo mediatora. Artykuł 2161 k.p.c. nie precyzuje formy wysłuchania dziecka.

Kto uczestniczy w wysłuchaniu?

O terminie i miejscu wysłuchania dziecka sąd powinien zawiadomić strony postępowania i ich pełnomocników. Mają oni prawo być obecni podczas wysłuchania. Sąd powinien stworzyć dziecku komfort, atmosferę intymności i poczucie bezpieczeństwa umożliwiające pełną swobodę jego wypowiedzi. Dlatego nie zawsze rodzice będą wpuszczeni na przesłuchanie. Zdaniem Rzecznika Praw Dziecka, Marka Michalaka, w wysłuchaniu dziecka za każdym razem powinien uczestniczyć psycholog, który może pomóc na przykład w odpowiednim sformułowaniu pytania do dziecka. Rzecznik podkreślił, że w jego ocenie instytucja wysłuchania stanowi bardzo ważny krok na drodze do realizacji interesów dziecka, daje możliwość zapoznania się z opinią dziecka, a także jego obawami i potrzebami. Dodatkowo pozwala wyważyć i wyciszyć emocje stron postępowania. „Pozwala również na weryfikację powstałych podczas postępowania wątpliwości, a zdanie dziecka może mieć w wielu wypadkach na tyle istotne znaczenie, by zaważyć na końcowym rozstrzygnięciu sądu.”- napisał Rzecznik.

Czy opinia RODK decyduje o możliwości wysłuchania dziecka w postępowaniu?

Sporządzenie opinii przez Rodzinny Ośrodek Diagnostyczno- Konsultacyjny nie wyklucza możliwości wysłuchania dziecka przez sędziego.

Wysłuchanie dziecka a inne dowody w postępowaniu

Jeżeli bowiem dziecko przedstawia swoje zdanie lub życzenia w sposób rozsądny, zaś jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości pozwala sądowi na poważną ocenę poglądu małoletniego, wówczas inne dowody przeprowadzone w sprawie mogą mieć znaczenie drugorzędne. 

Pojawia się jednak problem, w jaki sposób sąd ma ocenić, czy rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na takie wysłuchanie pozwala. W sytuacjach szczególnie trudnych, zwłaszcza gdy rozwój umysłowy i stopień dojrzałości dziecka budzą uzasadnione wątpliwości, sąd powinien dopuścić dowód z opinii biegłego, np. z zakresu psychologii lub psychiatrii, w celu stwierdzenia podstaw do wysłuchania dziecka. Może się okazać, że to, czego chce dziecko, nie jest zgodne z jego dobrem i jego zdania nie można uwzględnić.
 

Elżbieta Solarska,

Komitet Ochrony Praw dziecka w Gdańsku

Artykuł napisany w oparciu o:

http://m.ksiegarnia.lexisnexis.pl/publikujemyartykulyprawnicze/art225,wysluchanie-dziecka-w-procesie-cywilnym-art-2161-k-p-c-.html

http://wiadomosci.onet.pl/kraj/rpd-sad-powinien-wysluchac-dziecka-w-sprawach-ktore-go-dotycza/8qb0e

http://prawnik-na-macierzynskim.blog.pl/2014/01/08/przesluchiwanie-dzieci-w-sadzie/

http://www.adwokatrodzinny.pl/29,79,Uprowadzenie%20dziecka%20za%20granic%C4%99,Czy%20w%20sprawie%20o%20wydanie%20dziecka%20za%20granic%C4%99%20s%C4%85d%20powinien%20wys%C5%82ucha%C4%87%20dziecko

http://www.infor.pl/prawo/dziecko-i-prawo/dziecko-w-sadzie/270241,Kiedy-sad-przed-wydaniem-wyroku-wyslucha-dziecko.html

Wysłuchanie przez sąd dziecka w sprawach dotyczących jego osoby cz. 1

Podstawa prawna

Zarówno Konwencja o prawach dziecka z 1989 r., jak i Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci sporządzona w Strasburgu w 1996 r. stanowią, że dziecko ma prawo do wyrażania swoich poglądów we wszystkich sprawach dotyczących dziecka, stosownie do wieku oraz dojrzałości dziecka. Konwencja każe zapewnić dziecku przede wszystkim możliwość wypowiadania się w każdym postępowaniu sądowym i administracyjnym dotyczącym dziecka bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawiciela bądź odpowiedniego organu.

Jeżeli chodzi o prawo krajowe, sytuację reguluje art. 72 ust. 3 Konstytucji RP, zgodnie z którym istnieje obowiązek wysłuchania dziecka przez sąd w sprawach dotyczących jego osoby i w miarę możliwości uwzględnienie zdania dziecka w toku ustalania jego praw. W literaturze prawa konstytucyjnego wskazuje się, że dziecko jest odrębnym podmiotem konstytucyjnych praw i wolności.

Zgodnie z przepisami Kodeksu Postępowania Cywilnego, sąd w sprawach dotyczących osoby małoletniego dziecka lub majątku dziecka wysłucha je, jeśli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala. Sąd powinien też, stosowanie do powyższych przesłanek, uwzględnić jego zdanie i rozsądne życzenia. Także w myśl przepisów Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego dzieci mają prawo do składania oświadczeń woli, a rodzice mają obowiązek wysłuchania ich przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach ich dotyczących i w miarę możliwości uwzględnić ich rozsądne życzenia.

Rodzaje spraw

Sprawy dotyczące osoby dziecka to zazwyczaj sprawy małżeńskie, w których rozstrzyga się o władzy rodzicielskiej (np. w sprawie o rozwód), sprawy dotyczące pochodzenia dziecka lub rozwiązania przez sąd przysposobienia (potocznie adopcji), a także sprawy dotyczące jego majątku.

Dziecko może również zeznawać w sprawach karnych. Z tym zastrzeżeniem, że jeżeli chodzi o przestępstwa na tle seksualnym (np. o molestowanie) lub przestępstwa przeciwko rodzinie (np. o znęcanie), a dziecko jest pokrzywdzonym, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, sąd zasadniczo powinien przesłuchiwać je tylko jeden raz.

Jeżeli dziecko nie jest pokrzywdzonym, ale jedynie świadkiem w takich sprawach, sąd może skorzystać z jego zeznań tylko, jeśli te zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Pojęcie „dziecka”

Przez pojęcie „dziecko” należy rozumieć osobę fizyczną, która nie ukończyła 18. roku życia (taką granice wieku przyjmuje np. Konwencja o wykonywaniu praw dzieci). W niektórych aktach prawnych spotkać można inną granicę wiekową, np. w Europejskiej Konwencji o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń dotyczących pieczy nad dzieckiem oraz przywracania pieczy nad dzieckiem jest to 16 lat.

Podmiotem omawianego uprawnienia do wysłuchania jest każde dziecko, o ile znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej.

Elżbieta Solarska,

Komitet Ochrony Praw dziecka w Gdańsku

Co to jest przysposobienie i jakie są jego rodzaje?

Przysposobienie inaczej adopcja jest to forma przyjęcia obcego dziecka do swojej rodziny i uznanie jego jako własne. W świetle prawa dziecko adoptowane jest dzieckiem osób które je adoptowało. Zmienia się stan cywilny takiego dziecka- przybiera nazwisko swoich nowych rodziców, przysługują mu alimenty od osób adoptujących, ale również dziecko może być zobowiązane do alimentacji względem rodziców, takie dzieci dziedziczą z mocy ustawy na równi z dziećmi naturalnymi.

 Wyróżniamy 3 rodzaje przysposobienia:

1)Pełne

2)Pełne nierozerwalne tj. całkowite

3)Niepełne

Przysposobienie pełne

W jego wyniku następuje zerwanie więzi z rodziną i rodzicami naturalnymi. Dziecko adoptowane wchodzi do rodziny nowych rodziców. Powstaje stosunek pokrewieństwa między adoptowanym a adoptującymi. Władza rodzicielska rodziców naturalnych wygasa. Dziecko nie dziedziczy z mocy ustawy po nich oraz nie powstaje obowiązek alimentacyjny.

Po takim przysposobieniu następuje odpowiedni wpis do aktu urodzenia-  adoptujących wpisuje się jako rodziców. Za zgodą sądu opiekuńczego można wydać nowy akt urodzenia. Dziecko adoptowane otrzymuje nazwisko przysposabiających. Wyjątkowo przysposobienie pełne może być rozwiązane przez sąd.

Przysposobienie pełne pasierba: jest tylko pewną modyfikacją adopcji pełnej. Wyróżnić można dwie sytuacje: dziecko osoby owdowiałej i dziecko osoby rozwiedzionej. W pierwszej sytuacji adopcja następuje po śmierci jednego z rodziców np. ojca. Dziecko będzie pozostawać w więzi prawnej po zmarłym rodzicu i w konsekwencji będzie w więzach prawnych z trzema rodzinami: rodziną swojej matki, rodziną swojego naturalnego ojca oraz rodziną swojego ojczyma. Dziecko dziedziczy z ustawy po każdej z tych rodzin.

W przypadku dziecka osoby rozwiedzionej przysposobienie może nastąpić za życia małżonka lub po śmierci byłego małżonka osoby rozwiedzionej. W pierwszej sytuacji zostają zerwane więzi z jednym z rozwiedzionych rodziców np. z ojcem dziecka. Natomiast pozostają więzi z matką i krewnymi z jej strony, w szczególności więzi prawnospadkowe. Powstają więzi pomiędzy dzieckiem a adoptującym ojczymem i jego krewnymi. Miejsce ojca zajmuje odpowiednio ojczym i jego rodzina.  W przypadku śmierci byłego małżonka sąd może orzec, że pozostają więzi pomiędzy dzieckiem a rodziną ojca. Dziecko w konsekwencji w więzach prawnych z trzema rodzinami: z rodziną swojej matki, rodziną zmarłego ojca oraz z rodziną ojczyma, który adoptował to dziecko.

Przysposobienie całkowite 

Jest odmianą przysposobienia pełnego. Jest nierozerwalne i obowiązuje tu zasada tajemnicy.

Następuje wyłącznie wtedy gdy rodzice naturalni zgodzili się przed sądem opiekuńczym na adopcje ich dziecka nie wskazując przyszłych rodziców. Jest to tzw. zgoda blankietowa. W tym przypadku zawsze sporządza się nowy akt urodzenia dziecka a adoptujący wpisani są w rubryce „rodzice”, dziecko uzyskuje nazwisko nowych rodziców.

Istotą takiej adopcji jest takie postępowanie aby rodzice dziecka nie znali osób adoptujących i na odwrót. W tym przypadku rodzice wyrażają zgodę nie wcześniej niż po upływie 6 tygodni od urodzenia dziecka i nie uczestniczą już w późniejszych etapach postępowania. Rodzice dziecka mogą odwołać zgodę ale nie później niż przed wszczęciem sprawy o przysposobienie.

Przysposobienie niepełne  

W tym przypadku następuje zerwanie więzi z rodzicami naturalnymi. Dziecko jednak nie „wchodzi” do nowej rodziny jako ich dziecko naturalne. Powstaje stosunek pokrewieństwa między adoptowanym a adoptującymi. Oznacza to że pozostają wszystkie więzi pokrewieństwa z naturalną rodziną dziecka, poza pokrewieństwem z naturalnymi rodzicami. Nie następuje zerwanie więzi alimentacyjnej, dziecko będzie świadczyć na rzecz swoich naturalnych rodziców w ostatniej kolejności. Powstają też skutki prawnospadkowe tj. dziecko będzie dziedziczyć po swoich rodzicach naturalnych jak i po adoptujących. Natomiast rodzice naturalni nie dziedziczą po dziecku ponieważ w ich miejsce wstępują przysposabiający.

Dziecko otrzymuje nazwisko nowych rodziców, zostaje sporządzony wpis do aktu urodzenia dziecka. Przysposobienie niepełne na wniosek adoptujących może zostać zmienione na przysposobienie pełne, decyduje w tym przypadku sąd opiekuńczy. Obowiązki alimentacyjne dziecka adoptowanego względem swoich naturalnych rodziców następuje w ostatniej kolejności.

Paulina Stybel

Komitet Ochrony Praw Dziecka w Gdańsku

Co to są alimenty i na czym polega ich uprzywilejowanie?

Alimenty są to środki utrzymania a także środki wychowania których obowiązek świadczenia mają krewni w linii prostej czyli rodzice, dziadkowie, oraz rodzeństwo, przysposabiający, przysposobiony a także macocha czy pasierb.

Środki te muszą dać możliwość dziecku utrzymania się, dotyczy to wyżywienia, mieszkania, odzieży, wykształcenia, leczenia, środki higieny osobistej, środki zaspokajające potrzeby kulturowe, odpoczynek i rozrywkę. W momencie rozwodu małżonków wysokość alimentów wyrażonych w pieniądzach ustala sąd opiekuńczy. Okres przez jaki są zobowiązane osoby do świadczenia nie wygasa w momencie uzyskania przez dziecko pełnoletności czyli 18 lat. Jeżeli kontynuuje naukę obowiązek trwa nadal. Istnieją sytuacje, że obowiązek alimentacji jest dożywotni np. wskutek choroby dziecko nigdy się nie usamodzielni.

Egzekucja świadczeń alimentacyjnych

Z uprzywilejowanego charakteru alimentów wynikają odrębności w postępowaniu egzekucyjnym. Do przeprowadzenia egzekucji alimentów maja zastosowanie wszystkie sposoby egzekucji :

·         z ruchomości,

·         nieruchomości,

·         rachunku bankowego

·         i najczęściej z wynagrodzenia za pracę.

Oprócz wierzyciela uprawnieni do złożenia wniosku o egzekucję alimentów przysługuje:

·         prokuratorowi,

·         Rzecznikowi Praw Obywatelskich,

·         organizacjom społecznym, których wykaz ustala Minister Sprawiedliwości.

W sprawach, w których zasądzono alimenty, egzekucja może być wszczęta z urzędu na żądanie sądu pierwszej instancji, który sprawę rozpoznawał. Żądanie takie kieruje się do właściwego organu egzekucyjnego. O wszczęciu egzekucji komornik zawiadamia wierzyciela. 

W toku egzekucji komornik jest zobligowany do przeprowadzenia z urzędu dochodzenia w celu ustalenia zarobków i stanu majątkowego dłużnika oraz miejsca zamieszkania. Dochodzenie przeprowadza się okresowo w odstępach czasu nie krótszych niż rok. Jeżeli komornik nie jest w stanie ustalić miejsca pracy i zamieszkania zwraca się do Policji z wnioskiem o ustalenie tych danych. Bezskuteczność egzekucji nie powoduje umorzenia postępowania.

Tytułowi egzekucyjnemu zasądzającemu alimenty sąd nadaje klauzulę wykonalności z urzędu. Tytuł wykonawczy doręcza się wówczas wierzycielowi z urzędu.

W egzekucji alimentów zniesione zostały ustawowe ograniczenia egzekucji tj. sumy przyznawane przez Skarb Państwa na specjalne cele, jak stypendia i różnego rodzaju pomoc udzielana przez Skarb Państwa. Dochody te podlegają egzekucji na zaspokojenie alimentów do 3/5 części . Wierzytelności z rachunku bankowego stanowiące wkład oszczędnościowy podlegają egzekucji na zaspokojenie alimentów w pełnej wysokości . 

W przypadku egzekucji alimentów z wynagrodzenia za pracę, po odliczeniu podatku oraz składek na ubezpieczenie społeczne, można potrącić kwotę do 3/5 wysokości wynagrodzenia. Potrąceń tych zakład pracy może dokonać również bez postępowania egzekucyjnego, tj. na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego.

Organ rentowy może potrącić ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych świadczenia alimentacyjne do wysokości 60% świadczenia. Przy egzekucji świadczeń alimentacyjnych wolna od egzekucji i potrąceń jest zawsze część odpowiadająca 50% kwoty najniższej emerytury lub renty.

Jeżeli świadczenia alimentacyjne mają być potrącane na rzecz kilku wierzycieli, a łączna suma, która ma być potrącona, nie wystarcza na pełne pokrycie wszystkich należności alimentacyjnych, potrącenia ustala się proporcjonalnie do wysokości udziału każdej z tych należności w łącznej sumie należności określonych w tytułach wykonawczych dla bieżących należności.

Dochodzenie świadczeń alimentacyjnych odbywać się też może w trybie określonym w konwencjach międzynarodowych, tj. w konwencji o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 20 czerwca 1956 r. (Dz. U. z 1961 r. Nr 17, poz. 87 i 88), oraz w konwencji o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń odnoszących się do obowiązków alimentacyjnych, sporządzonej w Hadze dnia 2 października 1973 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 2, poz. 13).

Komitet Ochrony Praw Dziecka w Gdańsku,

Paulina Stybel

Kiedy sąd może pozbawić władzy rodzicielskiej?

PYTANIE: Mój były mąż nadużywa alkoholu i nie interesuje się naszą córką. Często też kłócimy się o sposób jej wychowania. Czy mogę złożyć wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej do sądu?

Instytucja pozbawienia władzy rodzicielskiej jest najostrzejszym środkiem jakim włada sąd w stosunkach między rodzicem a dzieckiem. Zastosowanie go powoduje, że rodzic traci całkowicie władzę rodzicielską. Z tego powodu środek ten znajduje zastosowanie dopiero wtedy kiedy inne łagodniejsze sposoby okazały się nieskuteczne, okoliczności danego przypadku są drastyczne lub zastosowanie innych środków jest niecelowe.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje następujące przesłanki, których zaistnienie powoduje, że sąd wydaje orzeczenie pozbawiające rodzica bądź rodziców władzy rodzicielskiej:

1.    Trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej.

2.    Nadużywanie władzy rodzicielskiej.

3.    Rażące zaniedbywanie obowiązków względem dziecka.

Należy podkreślić, że każda z tych przyczyn stanowi samodzielną postawą wydania decyzji przez sąd oraz że w razie jej wystąpienia sąd musi wydać orzeczenie. W dalszej części każda przesłanka zostanie szczegółowo omówiona.

         Istnieje dodatkowa podstawa do orzeczenia pozbawienia władzy rodzicielskiej, a mianowicie w przypadku gdy mimo ograniczenia władzy rodzicielskiej polegającego na umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej albo jeśli dziecko zostało powierzone małżonkowi lub innej osobie niespełniającej kryteriów dotyczących rodzin zastępczych, nie ustały przyczyny tego ograniczenia, w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem. W razie wystąpienia tej przesłanki sąd może (czyli nie musi) pozbawić władzy rodzicielskiej.

TRWAŁA PRZESZKODA W WYKONYWANIU WŁADZY RODZICIELSKIEJ

Definicję trwałej przeszkody można zbudować jako przeciwieństwo przeszkody przemijającej, skutkującej zawieszeniem władzy rodzicielskiej. Zatem ocenę należy dokonać woparciu o czas jej trwania. Jeśli przeszkoda ma trwać wiele lat np. skazanie na wieloletnią karę pozbawienia wolności, należy uznać że ma ona charakter trwały. Dodatkowo trwałość przeszkody może zostać wykazana poprzez określenie stosunków, jakie będą panować po ustaniu przeszkody, jeśli ulegną zasadniczej zmianie, np. dzieci małe staną się dorosłe, to przeszkodę należy uznać jako trwałą. Przykłady trwałej przeszkody: wyjazd jednego lub obojga rodziców zagranicę, połączony z całkowitym brakiem zainteresowania dzieckiem, długoletni pobyt w zakładzie karnym, umieszczenie w zakładzie leczniczym z powodu nieuleczalnej choroby. Przeszkoda musi trwać cały czas, w razie jej ustania sąd może przywrócić władzę rodzicielską. Ponadto przyczyna ta może być niezawiniona.

NADUŻYWANIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ

            Przesłanka ta wystąpi w każdym przypadku, gdy dobro dziecko zostaje narażone, przykładowo: przekroczenie granic prawa karcenia dziecka, zmuszanie go do ciężkiej pracy, wychowywanie go we wrogości do drugiego rodzica, wpajanie mu zasad aspołecznych lub niemoralnych, rozpijanie dziecka. W orzecznictwie sądu najwyższego wskazano, iż  „pozbawienie kilkuletniego dziecka naturalnego środowiska rodzinnego i bezpośredniej opieki matki oraz możliwości wychowywania się wspólnie z małoletnim rodzeństwem i zatrzymania go na stałe - wbrew woli matki - w obcym kraju zawiera elementy nadużycia władzy rodzicielskiej ze strony ojca, które uzasadnia pozbawienie go tej władzy” (Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 14.10.1970 r. III CRN 181/70).

RAŻĄCE ZANIEDBYWANIE OBOWIĄZKÓW WOBEC DZIECKA

            Kluczowym elementem jest tu określenie rażące, czyli inaczej ponadprzeciętne, bardzo duże, poważne zaniedbywanie obowiązków wobec dziecka. Przesłanka ta dotyczy wszystkich zachowań wobec dziecka. Przykładowo może to być porzucenie dziecka; brak troski o jego fizyczny i duchowy rozwój; głodzenie dziecka; tolerowanie jego złego prowadzenia się; istotne zaniedbania wychowawcze, np. w postaci nieposyłania dziecka do szkoły; stwarzanie sytuacji stanowiących zagrożenie dla życia i zdrowia dziecka; naganne zachowanie się dziecka w szkole i jego złe postępy w nauce, które są wynikiem zaniedbań rodziców, alkoholizm rodziców, ich rozwiązły, pasożytniczy i niemoralny styl życia itp.

Na zakończenie warto dodać, iż trwają prace legislacyjne nad zmianą przepisów i wprowadzeniem dodatkowego paragrafu, którego istota polega na tym, iż sąd nie mógłby orzec pozbawiania władzy rodzicielskiej wyłącznie z powodu trwałej niezawinione przeszkody,  w szczególności z powodu trudnej sytuacji materialnej.

Magdalena Janowska,

Komitet Ochrony Praw Dziecka w Gdańsku

Władza rodzicielska a kontakty z dzieckiem

PYTANIE:

Rozstałam się z moim mężem i w chwili obecnej mamy problem ze wspólnym wychowywaniem naszej córki – każde z nas inaczej widzi sposób w jaki powinniśmy zajmować się dzieckiem. Czy jeśli mój były partner mieszka w innym mieście to może wychowywać dziecko na równi ze mną?

ODPOWIEDŹ: 

Aby odpowiedzieć na Pani pytanie trzeba na początku wytłumaczyć różnicę pomiędzy władzą rodzicielską a kontaktami rodziców z dzieckiem.

Władza rodzicielska przysługuje automatycznie obojgu rodzicom będącym małżeństwem. Obejmuje ona sprawy małoletniego związane z jego majątkiem, jego kontrolą, a także kierunek wychowawczy dziecka. Władza ta ustaje wraz z osiągnięciem przez nie pełnoletności.

Więcej o znaczeniu pojęcia „władza rodzicielska”: Czym jest władza rodzicielska? - wpis na blogu poradni prawnej z dn. 10.12.2013

Z kolei przez kontakty z dzieckiem rozumie się przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu), a także bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji (jak i innych środków porozumiewania się na odległość, np. korespondencji elektronicznej). Kontakty z dzieckiem nie są uzależnione od władzy rodzicielskiej. Oznacza to, że rodzice oraz ich dziecko mają obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów, nawet pomimo braku władzy rodzicielskiej.

Kwestia utrzymywania kontaktów z dzieckiem w pełnej rodzinie stanowi rzecz naturalną. Problemy zaczynają się wówczas, kiedy rodzice dziecka nie mieszkają razem. Ustalenie, jak będą wyglądały kontakty dziecka z rodzicem, z którym nie przebywa na stałe stanowi wynik porozumienia między obojgiem rodziców dziecka (nie może być to decyzja wyłącznie rodzica, z którym dziecko przebywa stale). Oboje rodziców przy ustalaniu sposobu kontaktowania się z dzieckiem powinni kierować się wyłącznie jego dobrem.

Jeżeli do takiego porozumienia nie dojdzie, wówczas sprawę rozstrzyga sąd opiekuńczy. To, że jeden z rodziców ma uregulowane kontakty z dzieckiem w ściśle określonych terminach nie oznacza, że nie ma on wpływu na decydowanie w istotnych sprawach małoletniego, takich jak decydowanie o leczeniu, rozwoju edukacyjnym czy utrzymywaniu przez niego kontaktów z placówkami oświatowymi i kulturowymi. Tak więc, jeżeli sąd nie postanowił o wyłącznym decydowaniu jednego z rodziców o sprawach dziecka, oboje mają do tego prawo.

Popularne, choć mylne jest przekonanie, że kontakty uregulowane na drodze sądowej są równoznaczne z pozbawieniem, bądź ograniczeniem władzy rodzicielskiej. Prawo i obowiązek kontaktów z dzieckiem mają więc nie tylko rodzice posiadający pełnię władzy rodzicielskiej, ale także rodzice jej pozbawieni lub rodzice, którym władza ta została ograniczona. O ile sąd nie postanowi inaczej, uprawniony rodzic ma prawo do informacji o swoim dziecku z każdej instytucji, do której uczęszcza, jak i posiada pełne kompetencje wychowawcze.

         Kontakty z dzieckiem, podobnie jak władza rodzicielska mogą ulec ograniczeniu, jeśli wymaga tego dobro dziecka. W przypadkach naruszenia dobra małoletniego Sąd może:

·         zakazać spotykania się z dzieckiem,

·         zakazać zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu,

·         zezwolić na kontakty jedynie w obecności drugiego z rodziców,

·         opiekunów lub kuratora,

·         ograniczyć kontakty do określonych sposobów porozumiewania się z dzieckiem,

·         całkowicie zakazać porozumiewania się na odległość.

Warto pamiętać, że zaniechanie kontaktów z dzieckiem, czyli faktyczne  nieinteresowaniem się jego życiem, stanowi podstawę do pozbawienia rodzica władzy rodzicielskiej.

Angelika Treider,

Komitet Ochrony Praw Dziecka w Gdańsku